Lata 1949 – 1952 Izba Pamięci Fryderyka Chopina

Historia Ośrodka Chopinowskiego w Szafarni sięga roku 1949. Jego działalność została zainaugurowana 25 września „Festiwalem Chopinowskim” połączonym z wystawą zaprojektowaną przez Mieczysława Tomaszewskiego. Podczas koncertu wystąpili m.in. Stanisław Szapinalski, Irena Jęsiakówna oraz Pomorska Orkiestra Symfoniczna pod batutą Arnolda Rezlera. Wówczas powstała również Izba Pamięci Fryderyka Chopina, nad którą patronat objęli robotnicy z Cukrowni w Ostrowitem.

Pierwszym dyrektorem odremontowanego ośrodka była Hanna Kończalska. Do działalności Ośrodka należało systematyczne organizowanie koncertów artystów polskich i zagranicznych (głównie recitali fortepianowych).

Lata 2009 – 2022

Aleksandra Kłaput-Wiśniewska

Andrzej Szwalbe – jego wizja Szafarni

Dostrzeżenie Szafarni jako miejsca szczególnie istotnego dla kultury muzycznej to zasługa dyrektora Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej (POS) – Mieczysława Tomaszewskiego. Wieś, w której Fryderyk Chopin spędzał wakacje, za jego przyczyną włączona została w wielkie obchody Roku Chopinowskiego w 1949 roku. Już wówczas w jednym z szafarskich dworków, zachowanych z czasów Chopina, urządzano wystawę na temat życia i twórczości kompozytora – zorganizowano „Dzień Chopinowskiej wsi”. Okolicznych mieszkańców zaproszono na plenerowy koncert z udziałem jurorów IV Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. F. Chopina. Dzięki tej akcji Szafarnia na kilka lat włączona została w mapę koncertową POS a potem, od 1953 roku – Filharmonii Pomorskiej. Odbywały się tam letnie imprezy pod nazwą „Szlakiem Chopina”. Głównym argumentem umożliwiającym dyrektorowi Andrzejowi Szwalbemu zwrócenie uwagi na obiekty zabytkowe i pamiątki kulturowe w regionie, było podkreślenie ich znaczenia w historii, kulturze i tradycji Polski. Wielokrotnie w odniesieniu do różnorodnych inicjatyw artystycznych, jako jeden z ważniejszych argumentów, przywoływał on przynależność danego miejsca do postaci kompozytora, powstania jakiegoś utworu, czy zachowanych śladów życia muzycznego. Miejscem, znakomicie spełniającym te warunki była Szafarnia, łącząca życie i twórczość najwybitniejszego polskiego kompozytora XIX wieku, z tak ważnym w okresie socjalizmu, elementem ludowym i narodowym. Wydawać się mogło, że nazwisko Chopina jest wystarczającym magnesem dla wzbudzenia zainteresowania tą miejscowością. Andrzej Szwalbe miał świadomość, że niezależnie od rozpoczętej w 1949 „akcji chopinowskiej”, dworek, przez lata nie odnawiany, zasiedlony przez lokatorów i szkołę podstawową, nie tylko nie będzie rozwijał się jako ośrodek chopinowski ale i nie będzie nadawał się na prowadzenia regularnej akcji koncertowej, choćby z powodu braku fortepianu czy nawet pianina. Szwalbe jako pragmatyk dostrzegał, że utworzona w 1949 roku Izba Pamięci Fryderyka Chopina, pozbawiona jakichkolwiek funduszy remontowych, na skutek braku ogrzewania, wentylacji, zawilgocenia nie będzie w stanie pełnić dobrze swej kulturalnej roli. Na skutek alarmujących doniesień prasowych o stanie szafarskiego pałacu dyrektor Szwalbe, 2 listopada 1967 roku wystosował prośbę do władz lokalnych o umieszczenie w planach na rok 1968 remontu tej nieruchomości. Zapewnił jednocześnie, że po „zapewnieniu należytych, choć minimalnych warunków Capella Bydgostiensis obejmie swą działalnością szafarską Izbę Pamięci dając tam kilka koncertów rocznie”. Remontu jednak nie wykonano i w następnym roku „Gazeta Pomorska” opublikowała apel: „Ratujmy Dworek w Szafarni” opisując „sfatygowany , „mocno rozlatujący się budynek”, doglądane przez rodzinę woźnego skąpe eksponaty. Na odnowienie, zagospodarowanie izby i instrument dworek szafarski czekał do połowy lat 70. W 1973 „Gazeta Pomorska” donosiła o planowanym remoncie i wmurowaniu tablicy pamiątkowej oraz inspirowanym pomysłami Szwalbego projekcie przebudowy dworku na ośrodek chopinowski z prawdziwego zdarzenia, taki który mógłby przyciągnąć nie tylko turystów ale i artystów koncertujących i pracujących w klimacie chopinowskiej wsi . Jednakże przedłużający się remont, znaczna odległość od Bydgoszczy, słabe warunki estradowe, jak i sąsiedztwo o wiele bardziej interesującego pod względem możliwości prezentacji muzyki dawnej – Golubia-Dobrzynia, sprawiły, że dworek w Szafarni nie stał się w zasadzie nigdy na stałe kameralną estradą Filharmonii Pomorskiej. Zanim bowiem zaistniały tam możliwości prezentacji np. recitali, czy wieczorów kameralnych, aktywność koncertowa skierowana została w nowe miejsca, mimo, że prasa regionalna sugerowała zagospodarowanie Szafarni z udziałem Filharmonii i przeniesienie właśnie tam, chociaż części zbioru zabytkowych fortepianów.

Wśród malowniczych pól ziemi dobrzyńskiej, w sąsiedztwie pradoliny rzeki Drwęcy i Pojezierza Chełmińskiego leży Szafarnia. Nazwa wsi istnieje prawdopodobnie już od końca XIII wieku, ale w źródłach pisanych po raz pierwszy została wymieniona w pruskim katastrze podatkowym z 1772-1773 roku., sporządzonym po pierwszym rozbiorze Polski.

Szafarnię rozsławiła rodzina Dziewanowskich pieczętująca się herbem Jastrzębiec, która od  połowy XVII w posiadała dobra ziemskie w powiecie rypińskim. Pielęgnowanie tradycji narodowych oraz wychowanie w duchu patriotycznym sprawiło że członkowie tej rodziny wyróżniali się niespotykanym bohaterstwem, walcząc za naszą i waszą wolność. Szczególnym męstwem wsławili się Dominik Dziewanowski (1759-1827) oraz Jan Nepomucen Dziewanowski (1782-1808).

Najbardziej znaczącym wydarzeniem, dzięki któremu Szafarnia pojawiła się na kulturalnej mapie Europy, stał się pobyt w majątku Dziewanowskich Fryderyka Chopina (1810 –1849) – wybitnego polskiego kompozytora i pianisty.

Początki niezwykle serdecznej i trwałej przyjaźni między rodzinami Dziewanowskich i Chopinów datuje się na lata kawalerskie Mikołaja (ojca Fryderyka), który najprawdopodobniej pracował jako guwerner i nauczyciel w Szafarni. Zażyłość pomiędzy domami wzmocniła dodatkowo przyjaźń między Dominikiem Dziewanowskim (synem Juliusza) a Fryderykiem Chopinem oraz fakt, że Jan Nepomucen Dziewanowski trzymał do chrztu Ludwikę Chopinównę.

Przyjaźń między Domusiem a Fryckiem, która rozkwitła już w czasie wspólnej nauki w Liceum Warszawskim, zaowocowała dwiema wizytami młodego kompozytora w majątku Dziewanowskich podczas letnich wakacji w latach 1824 oraz 1825. Pobyt w Szafarni i w okolicach nie ograniczał się jedynie do spotkań i zabaw towarzyskich. Miał on wielki wpływ na kształtowanie się wrażliwości artystycznej późniejszego twórcy arcydzieł fortepianowych. To właśnie w Szafarni po raz pierwszy Chopin miał kontakt z autentyczną muzyką ludową, której echo odbiło się w jego licznych kompozycjach i na kanwie której wykrystalizował się jego indywidualny styl narodowy. Co więcej, wielu badaczy uważa, że chętnie improwizowane na tematy zasłyszanych ludowych śpiewek mazurki, często grywane podczas wakacyjnego pobytu u Dziewanowskich, stały się pierwowzorami dojrzałych dzieł kompozytora. Istnieją przypuszczenia, że wówczas powstała pierwsza wersja Mazurka a-moll op. 17, nr 4 zwanego Żydkiem.

Mazurek a-moll op.17 nr 4, wyk. J. Maurer

Wizyta młodego kompozytora w Szafarni została niezwykle szczegółowo udokumentowana m. in. dzięki listom które Fryderyk posyłał do Warszawy swoim rodzicom. Szczególną wartość mają wiadomości wysyłane w postaci tzw. Kuriera Szafarskiego redagowanego na wzór Kuriera Warszawskiego, które w sposób wielce dowcipny i zabawny opisują wydarzenia krajowe (dotyczące samej Szafarni) oraz zagraniczne (dotyczące pobliskich wsi). Dokumenty te stanowią nie tylko świadectwo pobytu kompozytora na tych terenach, ale przede wszystkim ukazują nam charakter i temperament młodego Frycka – kilkunastoletniego chłopca żywo zainteresowanego nie tylko kulturą muzyczną tamtego regionu, ale również losami wiejskiego inwentarza, uganiającego się za dziewkami, zachłannie chłonącego obyczaje ludowe.

Dzięki wizytom wielkiego Polaka, Szafarnia zasłynęła w świecie muzycznym. Pobyt Chopina na ziemi dobrzyńskiej stał się doskonałym pretekstem do zainicjowania działalności kulturalnej mającej na celu upowszechnianie i propagowanie muzyki tego wybitnego polskiego kompozytora. Podobnie jak przed laty, także i dzisiaj Szafarnia zachęca do odwiedzenia tego przepięknego zakątka ziemi dobrzyńskiej. W miejscu dawnego modrzewiowego dworku Dziewanowskich stoi dzisiaj eklektyczna budowla z końca XIX w, w której znajduje się Ośrodek Chopinowski – miejsce licznych imprez kulturalnych. Wokół rozciąga się park, który zachwyca kojącą ciszą i zaprasza do licznych spacerów pośród drzew pamiętających jeszcze czasy młodego Chopina. (Wśród pomników przyrody znajdujących się na terenie parku należy wyróżnić Lipę Chopina oraz Dęby Dziewanowskich).